ĐAU BỤNG CẤP TÍNH
Đau bụng là một triệu chứng phổ biến, có thể xuất hiện ở bất kỳ độ tuổi, giới tính nào và thường có thể tự khỏi. Tuy nhiên, một cơn đau bụng cấp tính có thể là dấu hiệu báo động của một bệnh lý cần cấp cứu hoặc điều trị khẩn cấp.
ĐỊNH NGHĨA ĐAU BỤNG CẤP TÍNH
Mọi người thường chủ quan và xem đau bụng như là một triệu chứng bình thường, nguyên nhân có thể do bị ngộ độc thực phẩm, ăn quá no hoặc đơn giản là khó tiêu, chỉ cần nghỉ ngơi hoặc sử dụng một số dung dịch hỗ trợ tiêu hóa, thuốc trị đau bụng sẽ hết. Tuy nhiên, một cơn đau bụng cấp tính có thể là dấu hiệu của một tình trạng bệnh lý nguy hiểm.
NGUYÊN NHÂN GÂY TRIỆU CHỨNG ĐAU BỤNG CẤP TÍNH
Đau bụng cấp tính là gì?
Đau bụng cấp tính (tên tiếng Anh: acute abdominal pain) là tình trạng đau bụng khởi phát và xuất hiện đột ngột, không có dấu hiệu báo trước, có thể kèm theo buồn nôn hoặc nôn, thường hết trong vài giờ cho đến vài ngày. Tuy nhiên, một cơn đau cấp tính, dữ dội có thể liên quan vấn đề ngoại khoa cần phẫu thuật cấp cứu, vì vậy cần đặc biệt lưu ý.
Cơn đau cấp tính có thể là đau nhói, đau quặn bụng hay đau lan toả khắp bụng. Cơn đau bụng cấp tính có thể xuất hiện tại bất kỳ vị trí nào ở bụng như vùng thượng vị, bụng dưới, vùng quanh rốn, phần bụng bên trái hoặc bên phải, đôi khi cơn đau cũng có thể lan ra sau lưng hoặc vùng chậu.
- Triệu chứng đau bụng cấp tính có thể do nhiễm trùng, tắc nghẽn, tắc mạch máu hoặc liên quan đến các loại bệnh lý khác nhau như viêm và loét dạ dày, viêm tụy, viêm thận, sỏi niệu quản, ung thư,… Đặc biệt, đau bụng cấp tính có thể là vấn đề ngoại khoa cần phẫu thuật cấp cứu như viêm ruột thừa cấp, nang buồng trứng xoắn ở nữ,…
- Chính vì thế, khi cơn đau bụng xuất hiện, Cô Bác, Anh Chị đừng nghĩ đến việc chịu đựng một lúc rồi sẽ hết. Thay vào đó, Cô Bác, Anh Chị hãy chú ý đến vị trí và tính chất cơn đau, các triệu chứng kèm theo để có thể giúp ích cho việc tìm nguyên nhân và điều trị, đặc biệt là có thể nhận ra tình trạng cần khẩn trương đến cơ sở y tế (bệnh viện/trung tâm nội soi tiêu hóa) gần nhất ngay.
Phân loại triệu chứng đau bụng cấp tính
Phân loại đau bụng cấp tính phụ thuộc vào các cấu trúc liên quan với nhau và thường được chia thành các loại đau bụng sau:
Đau cục bộ
Đau cục bộ (đau tạng): cơn đau xuất phát từ các cơ quan trong ổ bụng do tổn thương, được chi phối bởi dây thần kinh tự chủ. Đau bụng cấp tính do nội tạng thường mơ hồ, đau bụng âm ỉ và có thể đi kèm với buồn nôn, khiến người bệnh khó xác định vị trí đau bụng, đồng thời cơn đau có xu hướng lan tỏa tới các vùng có cùng nguồn gốc cấu trúc với cơ quan ban đầu như:
- Đau bụng trên thường do các cơ quan liên quan đến ruột trước như dạ dày, tá tràng, gan và tụy.
- Đau bụng quanh rốn thường liên quan đến các bộ phận nằm ở ruột giữa như ruột non, đoạn gần đại tràng và ruột thừa.
- Đau bụng dưới rốn có nguồn gốc từ đoạn cuối đại tràng và đường niệu dục.
Đau toàn thể
Đau toàn thể (đau thành) xuất phát từ màng phúc mạc lót trong khoang bụng (khoang phúc mạc). Khác với đau cục bộ, dây thần kinh phúc mạc nhạy cảm với các vết cắt, rách hoặc kích ứng như xuất huyết, nhiễm trùng, viêm hoặc tổn thương do hóa chất. Đau toàn thể thường khiến người bệnh cảm thấy rất nhói nhưng lại có thể xác định được vị trí đau.
Đau quy chiếu
Đau quy chiếu là cảm giác đau xuất hiện ở xa vị trí gây đau, nguyên nhân là do sự dẫn truyền cảm giác của các sợi thần kinh ở tủy sống. Các cơn đau quy chiếu bao gồm đau bả vai do cơn đau quặn mật, đau vùng tiểu khung do cơn đau quặn thận, đau vai do máu hoặc nhiễm trùng kích thích cơ hoành.
Tính chất của cơn đau như thế nào?
- Cơn đau quặn có thể lúc tăng lúc giảm, nguyên nhân có thể là do tăng nhu động cơ trơn trước một vị trí bị tắc nghẽn như tắc ruột non, sỏi thận.
- Cơn đau nhiều, nặng, liên tục và mức độ ngày càng tăng theo thời gian là biểu hiện của các bệnh lý về viêm hoặc nhiễm trùng.
- Cơn đau do trào ngược axit hoặc viêm dạ dày, loét dạ dày – tá tràng thường gây đau trong vài tuần đầu khi mới mắc bệnh. Sau đó, tính chất cơn đau sẽ giảm nhẹ nếu được theo dõi và điều trị định kỳ.
- Cơn đau bụng dữ dội, liên tục ở vùng bụng trên và lưng trên thường được gây ra bởi viêm tụy.
- Cơn đau của viêm ruột thừa cấp tính có thể bắt đầu gần rốn, nếu tình trạng viêm tiến triển, cơn đau sẽ di chuyển xuống vùng bụng dưới bên phải.
- Cơn đau bắt đầu từ giữa bụng trên hoặc phía trên bên phải và lan ra sau lưng, đau hơn khi ăn thực phẩm béo hoặc dầu mỡ gợi ý bạn có thể bị sỏi mật hay nhiễm trùng đường mật.
- Cơn đau dữ dội đột ngột bắt đầu từ lưng gần xương sườn và kéo dài tới vùng bụng dưới gợi ý nguyên nhân là sỏi thận.
- Cơn đau bụng phía dưới bên phải và có máu hoặc nước nhầy ở trong phân gợi ý bệnh lý viêm loét đại tràng hay bệnh Crohn.
Lưu ý là tính chất cơn đau có thể thay đổi theo thời gian như tắc nghẽn đường mật đôi khi sẽ tiến triển thành viêm túi mật cấp tính, các điểm đau khu trú như trong viêm tuỵ cấp sẽ có thể trở thành cơn đau lan toả khắp bụng nếu tuỵ bị hoại tử và có tình trạng viêm phúc mạc.
Các vị trí đau bụng định hướng nguyên nhân
| HẠ SƯỜN PHẢI | THƯỢNG VỊ | HẠ SƯỜN TRÁI |
| – Viêm túi mật
– Viêm đường mật – Viêm gan, áp xe gan, ung thư gan – Loét tá tràng – Viêm đáy phổi phải – Áp xe dưới hoành |
– Viêm loét dạ dày – tá tràng
– Chứng khó tiêu – Phình động mạch chủ – Nhồi máu cơ tim vùng hoành |
– Loét dạ dày
– Viêm tuỵ cấp – Vỡ lách/Nhồi máu lách – Viêm phổi – Áp xe dưới hoành |
| HÔNG PHẢI | QUANH RỐN | HÔNG TRÁI |
| – Bệnh lý thận, niệu quản bên phải: viêm đài bể thận cấp, sỏi niệu quản, áp xe quanh thận
– Viêm ruột |
– Viêm ruột thừa giai đoạn đầu
– Viêm tuỵ cấp – Viêm ruột – Tắc ruột non – Vỡ phình động mạch chủ bụng – Thoát vị rốn |
– Bệnh lý thận, niệu quản bên trái: viêm đài bể thận cấp, sỏi niệu quản, áp xe quanh thận
– Viêm ruột |
| HỐ CHẬU PHẢI | HẠ VỊ | HỐ CHẬU TRÁI |
| – Viêm ruột thừa
– Viêm túi thừa – Viêm hạch mạc treo – Túi thừa Meckel – Viêm nhiễm vùng chậu – Bệnh Crohn – Sỏi niệu quản phải – Xoắn buồng trứng phải (nữ) – Thai ngoài tử cung (nữ) |
– Viêm bàng quang
– Viêm nhiễm vùng chậu – Viêm túi thừa – Thai ngoài tử cung (nữ) – Viêm tiền liệt tuyến (nam) |
– Viêm túi thừa
– Viêm nhiễm vùng chậu – Sỏi niệu quản trái – Táo bón – Hội chứng ruột kích thích – Xoắn buồng trứng trái (nữ) – Thai ngoài tử cung (nữ) |
Trong đó, bất kể nguyên nhân nào có thể gây ra tình trạng viêm phúc mạc đều có thể gây ra cơn đau lan toả khắp bụng như:
- Thủng ruột
- Tắc ruột
- Viêm tuỵ cấp
Diễn tiến của cơn đau bụng cấp tính
Các cơn đau khởi phát đột ngột (trong vài giây), đau dữ dội là biểu hiện của thủng hoặc vỡ như thủng ổ loét dạ dày tá tràng, vỡ túi phình động mạch chủ. Đôi khi chúng cũng là biểu hiện của nhồi máu cơ tim hoặc tắc mạch máu mạc treo cấp tính.
Sau vài phút, cơn đau sẽ tăng lên nhanh chóng có thể do nhiều nguyên nhân khác nhau như:
- Các hội chứng co thắt như cơn đau quặn thận và tắc ruột non.
- Các bệnh lý viêm như viêm tụy cấp và viêm túi thừa cấp.
- Các bệnh lý thiếu máu như nhồi máu mạc treo, xoắn ruột non và lồng ruột.
Cơn đau khởi phát sẽ tăng dần theo thời gian (trên vài giờ), mức độ đau tăng dần có thể do một trong những nguyên nhân sau đây:
- Các tình trạng viêm như viêm túi thừa cấp, viêm phần phụ ở nữ.
- Các bệnh lý tắc nghẽn như tắc ruột không thắt nghẹt, bí tiểu.
- Các nguyên nhân cơ học khác như thai ngoài tử cung và các khối u bị thủng hoặc vỡ.
Các yếu tố làm tăng hoặc giảm cơn đau
Các yếu tố làm tăng cơn đau bụng
Bệnh nhân bị viêm phúc mạc toàn thể do viêm ruột thừa, viêm túi thừa, viêm túi mật và viêm tụy thường cảm thấy đau hơn khi hắt hơi, ho hoặc khi vận động (cơn đau thành). Cơn đau giảm khi nằm im.
Đặc tính này khác với bệnh nhân bị đau quặn thận, thường đau quằn quại không thể nằm im.
Các yếu tố làm giảm cơn đau bụng
Bệnh nhân tắc ruột có cơn đau tạng và thường giảm đau tạm thời sau khi ói.
Cơn đau đến từ hội chứng ruột kích thích và bệnh táo bón thường sẽ tạm thời thuyên giảm sau khi đi tiêu hoặc có thể liên quan đến những thay đổi trong thói quen đi tiêu.
Cơn đau do tắc nghẽn dạ dày hoặc ruột non trên có thể tạm thời giảm bớt khi nôn hoặc giảm chướng bụng do tắc nghẽn.
Uống thuốc kháng axit hoặc ăn có thể tạm thời làm giảm cơn đau do loét dạ dày – tá tràng vì cả thức ăn và thuốc kháng axit đều trung hòa axit gây kích ứng vết loét nguyên nhân gây ra cơn đau.
NGUYÊN NHÂN GÂY ĐAU BỤNG CẤP TÍNH
Đau bụng cấp tính có thể là một cơn đau mới hoặc sự tăng lên của một cơn đau mạn tính, đây có thể là vấn đề ngoại khoa tổng quát phổ biến nhất ở phòng cấp cứu. Không phải tất cả các cơn đau bụng cấp tính đều cần phẫu thuật, nhưng trong một số trường hợp, bác sĩ cần kiểm tra xem nguyên nhân gây đau có phải là các bệnh lý ngoại khoa cần thực hiện phẫu thuật cấp cứu không.
Nguyên nhân gây đau bụng cấp tính cấp cứu ngoại khoa
Các bệnh cấp cứu ngoại khoa phổ biến khiến người bệnh đau bụng cấp bao gồm:
- Tắc ruột/Lồng ruột sẽ khiến bệnh nhân cảm thấy đau quặn từng cơn ở bụng, bụng chướng to dần, nôn nhiều, bí trung đại tiện. Tắc ruột có thể dẫn đến rách ruột hoặc nhiễm trùng nếu không được điều trị kịp thời.
- Sỏi ống mật chủ và viêm đường mật: có thể gây đau bụng trên bên phải, đặc biệt là sau khi ăn xong. Thuốc có thể làm tan sỏi mật nhỏ, tuy nhiên phẫu thuật cắt bỏ túi mật là phương pháp điều trị phổ biến nhất.
- Viêm tuỵ cấp: biểu hiện điển hình là cơn đau bụng trên bên trái dữ dội như chuột rút ở bụng trên và trung tâm của bụng. Cơn đau có thể lan ra sau kèm theo sốt, buồn nôn và vàng da.
- Viêm ruột thừa được đặc trưng bởi cơn đau quanh vùng rốn hoặc vùng thượng vị, sau đó sẽ lan xuống hố chậu phải, kèm theo sốt. Viêm ruột thừa là bệnh cấp cứu ngoại khoa thường gặp, nếu không được điều trị kịp thời, ruột thừa bị viêm và nhiễm trùng có thể bị vỡ, đe dọa tới tính mạng.
- U nang buồng trứng xoắn (nữ): cơn đau dữ dội và bất ngờ ở vùng chậu, thường là đau bụng bên phải, cơn đau thường liên tục hoặc đôi khi là từng cơn. Triệu chứng đau thường không đỡ khi dùng các loại thuốc giảm đau thông thường. Trong các trường hợp buồng trứng tự tháo xoắn, cơn đau có thể dịu đi. Nôn và buồn nôn là triệu chứng kèm theo thường gặp nên dễ gây nhầm lẫn với các bệnh lý tiêu hoá khác. Sốt thường có ở giai đoạn muộn. Xoắn buồng trứng có triệu chứng lâm sàng không rõ ràng và đa dạng phụ thuộc vào thời gian, vị trí, mức độ và tần suất xoắn.
- Thiếu máu cục bộ mạc treo, nhồi máu mạc treo, viêm hạch mạc treo, huyết khối mạc treo, viêm mạc treo ruột xơ cứng.
- Thủng tạng rỗng (dạ dày/ruột).
- Áp xe gan.
- Phình động mạch chủ bụng.
- Thai ngoài tử cung.
Nguyên nhân gây đau bụng cấp tính cấp cứu nội khoa
Một số nguyên nhân gây đau bụng cần cấp cứu nội khoa như:
- Viêm loét dạ dày – tá tràng có thể gây đau bụng dữ dội, nóng rát, buồn nôn và chán ăn. Thuốc kháng sinh, thuốc kháng axit hoặc thuốc giảm tiết axit là phương pháp điều trị hiệu quả cho hầu hết các vết loét dạ dày – tá tràng.
- Nhiễm trùng đường tiểu (thận, niệu quản, bàng quang) sẽ làm Cô Bác, Anh Chị cảm thấy đau vùng hông hay vùng bụng dưới, bị đau hoặc nóng rát khi đi tiểu, nước tiểu có mùi hôi và thường xuyên muốn đi tiểu nhưng không đi được (tiểu lắt nhắt). Hãy đến bệnh viện/phòng khám tiêu hóa gặp ngay bác sĩ nếu Cô Bác, Anh Chị xuất hiện các dấu hiệu trên để được chẩn đoán và điều trị kịp thời.
- Bệnh táo bón là tình trạng phổ biến gây thay đổi thói quen đi tiêu, không đi tiêu thường xuyên hoặc đi tiêu khó.
- Lạc nội mạc tử cung là tình trạng niêm mạc tử cung phát triển bất thường bên ngoài tử cung. Các triệu chứng bao gồm đau lưng dưới và đau bụng trong và sau kỳ kinh, chuột rút, mệt mỏi và chảy máu nhiều. Uống thuốc có thể giúp làm giảm các triệu chứng lạc nội mạc tử cung nhưng phẫu thuật là phương án điều trị cần thiết trong một số trường hợp.
- Viêm tiền liệt tuyến sẽ khiến nam giới bị đau sau khi đi tiêu, đau tinh hoàn, bí tiểu kèm theo đau bụng. Đau do viêm tuyến tiền liệt có thể nghiêm trọng, bệnh nhân cần đi khám để được điều trị kịp thời.
- Viêm gan cấp.
- Viêm đại tràng cấp.
- Rối loạn tiêu hoá.
- Nhiễm trùng đường ruột.
- Nhiễm trùng thận (viêm bể thận), sỏi thận.
- Nhồi máu cơ tim vùng hoành.
- Đau bụng kinh.
- Viêm phần phụ ở nữ.
Một số nguyên nhân khác gây đau bụng cấp tính
Đôi khi rối loạn ngoài hệ tiêu hóa hoặc các tác động bên ngoài cũng có thể gây ra đau bụng cấp tính. Một số nguyên nhân khác gây triệu chứng đau bụng cấp như:
- Chấn thương vùng bụng: tổn thương các cơ quan hoặc mạch máu trong ổ bụng có thể dẫn đến chảy máu trong, ngay cả khi không có dấu hiệu chấn thương từ bên ngoài.
- Sỏi thận thường gây đau bụng dữ dội, cảm thấy đau ở một bên bụng và di chuyển dần xuống vùng bụng dưới và bẹn.
- Tiếp xúc với chất độc: hóa chất, ngộ độc kim loại nặng, methanol hoặc côn trùng cắn như nhện độc, bọ cạp có thể gây đau bụng và nhiều triệu chứng liên quan đến da, phổi, não và thần kinh. Nếu Cô Bác, Anh Chị tiếp xúc với chất độc cần đến bệnh viện ngay để được kiểm tra và điều trị.
- Đau tim, viêm màng ngoài tim.
- Viêm phổi, viêm màng phổi, nhồi máu phổi.
- Lá lách vỡ, lách to, nhiễm trùng lách, áp xe lách.
- Xoắn tinh hoàn.
- Một số bệnh lý ít phổ biến hơn bao gồm nhiễm toan xeton do tiểu đường, rối loạn chuyển hóa porphyrin, bệnh hồng cầu hình liềm,…
Trẻ sơ sinh có thể bị viêm ruột hoại tử, xoắn ruột non xuất hiện ở 40% trẻ em 1 tuần tuổi, 50% xảy ra ở trẻ 1 tháng tuổi và 75% trong năm đầu tiên. Lồng ruột thường xảy ra ở trẻ 9-24 tháng tuổi. Nguyên nhân phổ biến nhất gây đau bụng cấp tính ở trẻ em là viêm ruột thừa.
CÁC TRIỆU CHỨNG KÈM THEO VỚI ĐAU BỤNG CẤP TÍNH
Đau bụng cấp có thể đi kèm với nhiều triệu chứng khác nhau, phụ thuộc vào nguyên nhân gây bệnh và các cơ quan bị ảnh hưởng. Các triệu chứng đi kèm có thể xuất hiện đột ngột, biến chứng, đôi khi lại là các dấu hiệu cảnh báo các căn bệnh tìm ẩn. Vì vậy, Cô Bác, Anh Chị cần chú ý đến tần suất, diễn tiến và tính chất của các triệu chứng để khai báo với bác sĩ, giúp việc chẩn đoán và điều trị được chính xác.
Các triệu chứng khác đi kèm với đau bụng cấp tính
Một số triệu chứng khác có thể xuất hiện đồng thời với đau bụng cấp tính bao gồm:
- Đau ngực hoặc tức ngực.
- Mệt mỏi.
- Sốt và ớn lạnh.
- Các triệu chứng giống như cúm.
- Trễ kinh.
- Da nhợt nhạt.
- Nhịp tim nhanh.
- Thở nhanh hoặc thở gấp.
- Cảm giác mềm ở bụng khi chạm vào.
- Các vấn đề về tiết niệu.
Khi nào cần đến gặp bác sĩ thăm khám?
Cô Bác, Anh Chị có thể sẽ không cần cấp cứu nếu cơn đau thuyên giảm sau 24 – 48 giờ, nhưng vẫn cần đi khám tổng quát để tìm ra nguyên nhân gây đau. Tuy nhiên, nếu cơn đau xuất hiện đột ngột, đau dữ dội hoặc kéo dài hơn 1 tuần Cô Bác, Anh Chị cần đến gặp ngay bác sĩ. Đặc biệt là khi cơ thể Cô Bác, Anh Chị xuất hiện các triệu chứng báo động, có thể gây nguy hiểm đến tính mạng như:
- Bụng căng cứng nhưng mềm khi chạm vào.
- Xuất hiện máu trong phân hoặc chất nôn, tiêu ra phân đen, màu hắc ín.
- Táo bón kèm theo nôn mửa.
- Khó thở.
- Chóng mặt, ngất xỉu, thay đổi mức độ nhận thức hoặc hôn mê.
- Sốt cao trên 38°C.
- Đau bụng gây cảm giác mệt mỏi hoặc suy nhược cơ thể.
- Cảm thấy khối phồng trong bụng là dấu hiệu của bóc tách động mạch chủ. Đây là trường hợp cấp cứu y tế, Cô Bác, Anh Chị hãy liên hệ với bệnh viện gần nhất.
- Xuất hiện các dấu hiệu sốc như mạch đập nhanh, nhịp tim nhanh, huyết áp thấp hoặc thở gấp.
- Cơn đau dữ dội lan từ vị trí ban đầu đến các bộ phận khác như ngực, cánh tay, cổ, hàm hoặc vai.
PHƯƠNG PHÁP CHẨN ĐOÁN TRIỆU CHỨNG ĐAU BỤNG CẤP TÍNH
Nguyên nhân gây đau bụng rất đa dạng, từ những bệnh nhẹ tự giới hạn đến những bệnh nặng cần phẫu thuật cấp cứu, vì vậy việc chẩn đoán nhanh chóng các nguyên nhân gây triệu chứng đau bụng cấp tính ban đầu rất quan trọng. Bác sĩ cần xem hồ sơ bệnh án đau bụng cấp, quan sát triệu chứng, thăm khám cẩn thận và kết hợp với các phương tiện cận lâm sàng có chọn lọc.
Khám lâm sàng
Để chẩn đoán và đánh giá mức độ nghiêm trọng của cơn đau bụng cấp, bác sĩ sẽ hỏi một số đặc điểm liên quan đến vị trí đau, hướng lan, thời điểm đau, thời gian kéo dài cơn đau, mức độ đau, tính chất cơn đau, yếu tố khởi phát, tần suất xuất hiện và bệnh án có liên quan đến các cơn đau bụng cấp tính. Một số câu hỏi giúp bác sĩ có thể tìm ra nguyên nhân gây đau bụng như:
- Cơn đau khởi phát khi nào và thời gian cơn đau diễn ra bao lâu?
- Cô Bác bị đau ở vị trí nào ở bụng, hướng lan như thế nào?
- Tính chất của cơn đau như thế nào: đau âm ỉ hay dữ dội, đau liên tục hay từng cơn hay đau kiểu quặn thắt?
- Ngoài đau bụng, Cô Bác còn xuất hiện triệu chứng đi kèm nào khác không?
- Các yếu tố nào khiến cơn đau của Cô Bác tăng hoặc giảm?
- Các loại thuốc Cô Bác đang sử dụng là gì? Bao gồm thuốc điều trị được kê đơn hoặc không kê đơn, thực phẩm chức năng và thực phẩm bổ sung.
- Cô Bác có sử dụng các loại thức uống có cồn như rượu bia không?
- Trước đây, Cô Bác có từng mắc các bệnh liên quan đến tiêu hóa hoặc xuất hiện các triệu chứng như ợ chua, máu trong phân, ho ra máu, buồn nôn, nôn,… không?
- Cô Bác đã từng thực hiện các cuộc phẫu thuật bụng trước đây không?
Trọng tâm trong việc khám sức khỏe tổng quát là kiểm tra vùng bụng, bác sĩ có thể sẽ kiểm tra bụng bằng cách sờ nắn, ấn nhẹ xung quanh vùng bụng hoặc khung chậu, trực tràng đối với phụ nữ để xác định vị trí đau, khối u hoặc các tổn thương trong ổ bụng.
Cận lâm sàng chẩn đoán
Đau bụng cấp tính có thể liên quan đến rất nhiều nguyên nhân, vì vậy, để thuận tiện trong việc chẩn đoán nguyên nhân gây bệnh, người bệnh nên mang theo hồ sơ bệnh án, toa thuốc, phim chụp X-quang, CT, siêu âm,… giúp bác sĩ dễ dàng định hướng và tìm ra nguyên nhân gây bệnh. Đồng thời đưa ra chỉ định thực hiện các cận lâm sàng cần thiết, giúp tiết kiệm thời gian và chi phí cho Cô Bác, Anh Chị.
Trong trường hợp khẩn cấp, có thể sẽ không thực hiện kịp một số cận lâm sàng chuyên sâu, lúc này quyết định của bác sĩ khám lâm sàng là quan trọng nhất.
Xét nghiệm
Các xét nghiệm cận lâm sàng như công thức máu toàn bộ (CBC), men gan, men tụy, thử thai, xét nghiệm phân và phân tích nước tiểu là các xét nghiệm thường được bác sĩ yêu cầu.
- Xét nghiệm công thức máu toàn bộ (CBC) rất quan trọng trong việc đánh giá tình trạng ngoại khoa và nên thực hiện trên tất cả bệnh nhân bị đau bụng cấp tính. Công thức chỉ số máu bình thường cho biết số lượng bạch cầu (nếu tăng cao gợi ý tình trạng viêm hoặc nhiễm trùng) và số lượng hồng cầu (nếu xuống thấp có thể do xuất huyết tiêu hóa).
- Xét nghiệm men gan có thể được thực hiện trong những tình huống lâm sàng ở những bệnh nhân tắc nghẽn đường mật cấp tính, viêm gan cấp, nhồi máu, viêm tụy cấp,…
- Tổng phân tích nước tiểu giúp đánh giá các nguyên nhân về tiết niệu của đau bụng cấp. Xuất hiện máu trong nước tiểu có thể là biểu hiện của sỏi thận.
- Khi xét nghiệm phân, các tế bào bạch cầu trong phân gợi ý tình trạng viêm hay nhiễm trùng đường ruột, xác định dấu hiệu của vi khuẩn và ký sinh trùng.
- Định lượng β-Human chorionic gonadotropin (βHCG) nên được thực hiện cho tất cả phụ nữ trong độ tuổi mang thai.
Nội soi ống tiêu hóa
Nội soi ống tiêu hóa là tiêu chuẩn vàng trong chẩn đoán các bệnh lý tiêu hóa với độ chính xác cao. Dựa vào tính chất cơn đau, vị trí đau mà bác sĩ sẽ chỉ định một trong những phương pháp nội soi sau đây:
- Nội soi ống tiêu hóa trên (Nội soi dạ dày).
- Nội soi ống tiêu hóa dưới (Nội soi đại trực tràng).
- Nội soi toàn bộ ống tiêu hóa.
- Siêu âm nội soi (EUS).
- Nội soi ruột non bằng bóng đơn hoặc bóng kép.
- Nội soi đường ruột bằng viên nang.
Tùy thuộc vào phương pháp và tính trạng sức khỏe mà người bệnh có thể được bác sĩ tiến hành nội soi tiền mê hoặc nội soi truyền thống.
Chẩn đoán hình ảnh
Đánh giá hình ảnh của bệnh nhân đau bụng cấp tính là một yếu tố quan trọng trong chẩn đoán các triệu chứng. Một số phương tiện chẩn đoán hình ảnh bao gồm:
- Chụp X-quang bụng không chuẩn bị là xét nghiệm đầu tay nếu nghi ngờ có thủng tạng rỗng (hình ảnh liềm hơi dưới hoành), tắc ruột (hình ảnh mực nước-hơi) hay theo dõi sỏi hệ niệu.
- Chụp X-quang Bari dạ dày ruột non có thể hữu ích trong việc chẩn đoán viêm, loét và tắc ngẽn trong ống tiêu hóa trên.
- Chụp cắt lớp vi tính (CT Scan) giúp đánh giá toàn bộ vùng chậu tương đối nhanh, giúp chẩn đoán các bệnh lý như viêm tụy, ung thư tụy, viêm ruột thừa, viêm túi thừa hoặc áp xe trong ổ bụng.
- Siêu âm bụng rất đặc hiệu khi chẩn đoán các bệnh lý ở đường tiêu hóa, mật và buồng trứng như sỏi mật, viêm ruột thừa, viêm túi mật, u nang buồng trứng vỡ,… Tuy nhiên, khả năng chẩn đoán của siêu âm bị giới hạn ở những người thừa cân, ruột chướng hơi và tràn khí dưới da.
- Chụp cộng hưởng từ (MRI) rất hữu ích trong việc chẩn đoán nhiều bệnh lý tương tự như chụp CT.
Lưu ý, đối với bệnh nhân đau bụng cấp tính có triệu chứng rõ ràng, bác sĩ có thể xác định được nguyên nhân gây bệnh thì các xét nghiệm và chẩn đoán hình ảnh không được cản trở quá trình phẫu thuật.
Tại sao việc chẩn đoán nguyên nhân gây đau bụng có thể khó khăn?
Mặc dù ngành y tế đã có những tiến bộ trong công nghệ, khoa học, kỹ thuật giúp cải thiện đáng kể độ chính xác, tốc độ và dễ dàng xác định nguyên nhân gây đau bụng. Tuy nhiên, vẫn còn những thách thức đáng kể khi chẩn đoán triệu chứng đau bụng như:
- Các triệu chứng không điển hình: một số bệnh lý hoặc các loại thuốc điều trị có thể gây ra các cơn đau bụng có tính chất giống nhau và xuất hiện cùng một vị trí, khiến bác sĩ khó có thể xác định nguyên nhân gây bệnh, ví dụ như viêm ruột thừa và viêm túi thừa thường gây đau bụng trên bên phải.
- Các xét nghiệm không phải lúc nào cũng cho thấy các bất thường: các cận lâm sàng có thể bỏ sót một số bệnh lý không đặc hiệu như siêu âm có thể bỏ sót các viên sỏi mật nhỏ, chụp CT khó có thể phát hiện các khối u tuyến tụy nhỏ, KUB có thể bỏ sót các dấu hiệu tắc ruột và thủng ruột, xét nghiệm máu có thể không tìm ra nhiễm trùng hoặc viêm nặng nếu người bệnh sử dụng các loại thuốc ức chế hệ thống miễn dịch hoặc corticosteroid.
- Các triệu chứng, bệnh lý tiêu hóa tương đồng nhau, đặc biệt là các bệnh lý phổ biến như IBS, tắc ruột, viêm loét đại trực tràng, ung thư tiêu hóa,… thường sẽ có các triệu chứng khá giống nhau như đau bụng, buồn nôn, đi ngoài ra máu,…
- Tính chất cơn đau có thể thay đổi.
BIẾN CHỨNG ĐAU BỤNG CẤP TÍNH
Đau bụng cấp tính nếu không được điều trị kịp thời sẽ dẫn đến những biến chứng nguy hiểm có thể đe dọa đến tính mạng như:
- Nhiễm trùng máu.
- Hoại tử ruột.
- Xuất hiện các lỗ rò gây tràn dịch.
- Tử vong.
PHƯƠNG PHÁP ĐIỀU TRỊ VÀ PHÒNG NGỪA TRIỆU CHỨNG ĐAU BỤNG CẤP TÍNH
Điều trị đau bụng cấp tính sẽ phụ thuộc vào mức độ tổn thường từ nhẹ đến nặng và nguyên nhân gây ra các cơn đau, từ đó bác sĩ sẽ đưa ra các phương pháp điều trị phù hợp.
Trong các trường hợp đau bụng cấp tính do các nguyên nhân ngoại khoa, bệnh nhân cần được thực hiện phẫu thuật ngay, nếu do các bệnh lý nội khoa cấp thì cũng cần nhập viện điều trị và theo dõi, phẫu thuật nếu cần thiết.
Đối với các trường hợp đau bụng nhẹ, người bệnh có thể theo dõi điều trị tại nhà theo hướng dẫn của bác sĩ. Tuy nhiên, nếu bệnh không thuyên giảm hay tiến triển nặng, Cô Bác, Anh Chị cần đến bệnh viện để được đánh giá theo dõi và điều trị tiếp.
Các loại thuốc hỗ trợ điều trị cơn đau bụng cấp tính
Một số loại thuốc không kê đơn sẽ giúp giảm đau nhanh hơn, tuy nhiên Cô Bác, Anh Chị cần tham khảo ý kiến của bác sĩ trước khi sử dụng bất kỳ loại thuốc nào. Một số loại thuốc điều trị đau bụng cấp như:
- Thuốc giảm tiết axit dạ dày.
- Các loại thuốc kháng axit .
- Thuốc chống nôn.
- Thuốc làm mềm phân trị táo bón.
Các nguyên nhân đường tiêu hóa khác gây đau bụng như ngộ độc thực phẩm, viêm dạ dày hoặc loét dạ dày – tá tràng có thể điều trị triệt để sau khi niêm mạc dạ dày hoặc ruột lành lại. Điều trị y tế có thể bao gồm:
- Thuốc kháng sinh cho các nguyên nhân gây bệnh do vi khuẩn.
- Thuốc kháng axit và thuốc ức chế bài tiết dịch vị dạ dày.
- Thuốc kháng axit để điều trị tạm thời các triệu chứng khó chịu ở hệ tiêu hóa như buồn nôn, ợ chua, khó tiêu, đau bụng và tiêu chảy.
- Các sản phẩm bù chất điện giải trong trường hợp nôn mửa hoặc tiêu chảy kéo dài, để ngăn ngừa mất nước.
Lưu ý: các bác sĩ cho rằng không nên sử dụng các loại thuốc giảm đau cho những bệnh nhân bị đau bụng dữ dội cho đến khi có kết quả chẩn đoán, vì thuốc giảm đau có thể ẩn đi một số triệu chứng điển hình quan trọng giúp tìm ra nguyên nhân gây bệnh.
Các phương pháp hỗ trợ điều trị đau bụng tại nhà
Chẩn đoán y tế chính xác là bước đầu tiên để loại trừ các bệnh lý nguy hiểm, ảnh hưởng đến tính mạng. Nếu kết quả chẩn đoán không nghiêm trọng, Cô Bác, Anh Chị có thể thực hiện một số biện pháp khác phục tại nhà như:
- Uống baking soda để giảm chứng ợ nóng (1 thìa cà phê pha trong 230ml nước).
- Uống nước gừng để hỗ trợ tiêu hóa và giảm cảm giác buồn nôn (tốt nhất là nên dùng gừng tươi và ngâm một ít trong nước nóng hoặc trà).
- Chườm túi làm nóng (không quá nóng) lên bụng để giảm cảm giác đau.
- Thay đổi thức ăn có nước dùng hoặc thức ăn dạng loãng, sử dụng các loại thức uống thể thao không chứa caffeine.
- Cô Bác, Anh Chị có thể nằm nghiêng về bên trái để giảm cảm giác đầy hơi.
- Thay đổi chế độ ăn uống giúp loại trừ các thực phẩm có thể gây đau bụng như các sản phẩm từ sữa, đậu, bông cải xanh và các chất gây dị ứng tiềm ẩn.
- Sử dụng thuốc Acetaminophen để giảm đau hoặc hạ sốt.
CÂU HỎI TỔNG HỢP
Đau bụng cấp tính (tên tiếng Anh: acute abdominal pain) là tình trạng đau bụng khởi phát và xuất hiện đột ngột, không có dấu hiệu báo trước, có thể kèm theo buồn nôn hoặc nôn, thường hết trong vài giờ cho đến vài ngày. Tuy nhiên, một cơn đau cấp tính, dữ dội có thể liên quan vấn đề ngoại khoa cần phẫu thuật cấp cứu, vì vậy cần đặc biệt lưu ý.
Bệnh nhân bị viêm phúc mạc toàn thể do viêm ruột thừa, viêm túi thừa, viêm túi mật và viêm tụy thường cảm thấy đau hơn khi hắt hơi, ho hoặc khi vận động (cơn đau thành). Cơn đau giảm khi nằm im.
Đặc tính này khác với bệnh nhân bị đau quặn thận, thường đau quằn quại không thể nằm im.
Bệnh nhân tắc ruột có cơn đau tạng và thường giảm đau tạm thời sau khi ói.
Cơn đau đến từ hội chứng ruột kích thích và bệnh táo bón thường sẽ tạm thời thuyên giảm sau khi đi tiêu hoặc có thể liên quan đến những thay đổi trong thói quen đi tiêu.
Cơn đau do tắc nghẽn dạ dày hoặc ruột non trên có thể tạm thời giảm bớt khi nôn, hoặc giảm chướng bụng do tắc nghẽn.
Uống thuốc kháng axit hoặc ăn có thể tạm thời làm giảm cơn đau do loét dạ dày – tá tràng vì cả thức ăn và thuốc kháng axit đều trung hòa axit gây kích ứng vết loét nguyên nhân gây ra cơn đau.
Đau bụng cấp tính có thể là một cơn đau mới hoặc sự tăng lên của một cơn đau mãn tính, đây có thể là vấn đề ngoại khoa tổng quát phổ biến nhất ở phòng cấp cứu. Không phải tất cả các cơn đau bụng cấp tính đều cần phẫu thuật, nhưng trong một số trường hợp, bác sĩ cần kiểm tra xem nguyên nhân gây đau có phải là các bệnh lý ngoại khoa cần thực hiện phẫu thuật cấp cứu không.
Cô Bác, Anh Chị có thể sẽ không cần cấp cứu nếu cơn đau thuyên giảm sau 24 – 48 giờ, nhưng vẫn cần đi khám tổng quát để tìm ra nguyên nhân gây đau. Tuy nhiên, nếu cơn đau xuất hiện đột ngột, đau dữ dội hoặc kéo dài hơn 1 tuần Cô Bác, Anh Chị cần đến gặp ngay bác sĩ. Đặc biệt là khi cơ thể Cô Bác, Anh Chị xuất hiện các triệu chứng báo động, có thể gây nguy hiểm đến tính mạng như:
- Bụng căng cứng nhưng mềm khi chạm vào.
- Xuất hiện máu trong phân hoặc chất nôn, tiêu ra phân đen, màu hắc ín.
- Táo bón kèm theo nôn mửa.
- Khó thở.
- Chóng mặt, ngất xỉu, thay đổi mức độ nhận thức hoặc hôn mê.
- Sốt cao trên 38°C.
- Đau bụng gây cảm giác mệt mỏi hoặc suy nhược cơ thể.
- Cảm thấy khối phồng trong bụng là dấu hiệu của bóc tách động mạch chủ. Đây là trường hợp cấp cứu y tế, Cô Bác, Anh Chị hãy liên hệ với bệnh viện gần nhất.
- Xuất hiện các dấu hiệu sốc như mạch đập nhanh, nhịp tim nhanh, huyết áp thấp hoặc thở gấp.
- Cơn đau dữ dội lan từ vị trí ban đầu đến các bộ phận khác như ngực, cánh tay, cổ, hàm hoặc vai.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
- Trung Tâm Nội Soi Tiêu Hóa – Endo Clinic
- Brian Joseph Miller. What Is Abdominal Pain? Symptoms, Causes, Diagnosis, Treatment, and Prevention. 05 01 2021. https://www.everydayhealth.com/abdominal-pain/guide/ (đã truy cập 11 10, 2021).
- Courtney M. Townsend & R. Daniel Beauchamp. “Acute Abdomen.” Chương 45 trong Sabiston Textbook of surgery, 1141 – 1158. Saunders, 2012.
- Healthgrades Editorial Staff. Abdominal Pain. 11 01 2020. https://www.healthgrades.com/right-care/symptoms-and-conditions/abdominal-pain (đã truy cập 11 10, 2021).
- Jay W. Mark & Charles Patrick Davis. What Causes Abdominal Pain? 29 09 2021. https://www.medicinenet.com/abdominal_pain_causes (đã truy cập 11 10, 2021).
- John W. Patterson, Sarang Kashyap & Elvita Dominique. Acute Abdomen. StatPearls, 2021.
- Jonathan Gotfried, MD. Acute Abdominal Pain. 03 2020. https://www.msdmanuals.com/home/digestive-disorders/symptoms-of-digestive-disorders/acute-abdominal-pain (đã truy cập 11 10, 2021).
- Kahn, April. What’s Causing Your Abdominal Pain and How to Treat It. 14 12 2020. https://www.healthline.com/health/abdominal-pain (đã truy cập 11 10, 2021).
- Mary E. Klingensmith, Abdulhameed Aziz, Ankit Bharat, Amy C. Fox & Matthew R. Porembka. “Acute Abdominal Pain and Appendicitis.” Trong The Washington Manual of Surgery, 273 – 290. Lippincott Williams and Wilkins, 2012.
- Mayo Clinic Staff. Abdominal pain. 03 07 2021. https://www.mayoclinic.org/symptoms/abdominal-pain/basics/causes/sym-20050728 (đã truy cập 11 10, 2021).
- Parswa Ansari, MD. Đau bụng cấp tính. 02 2017. https://www.msdmanuals.com/vi/chuyên-gia/rối-loạn-tiêu-hóa/tình-trạng-bụng-cấp-và-phẫu-thuật-tiêu-hóa/đau-bụng-cấp-tính (đã truy cập 11 10, 2021).
TIN SỨC KHỎE
Tổng hợp tin sức khỏe tiêu hóa, cẩm nang sức khỏe tiêu hóa. Nếu nội dung Quý khách quan tâm chưa có, Quý khách có thể liên hệ để đặt câu hỏi với bác sĩ để được tư vấn.
ĐẶT LỊCH KHÁM TIÊU HÓA
Đặt lịch khám bệnh tiêu hóa hoặc tầm soát ung thư tiêu hóa với bác sĩ của Endo Clinic. Các trợ lý Bác sĩ sẽ liên hệ để xác nhận cuộc hẹn với Quý Khách Hàng
