NÓNG RÁT THƯỢNG VỊ

Vùng thượng vị là vùng nào?

Vùng thượng vị là vùng bụng nằm trên rốn, dưới mũi xương ức và giữa 2 bên xương sườn. Tại đây, tập trung nhiều bộ phận quan trọng của cơ thể như dạ dày, tuyến mật, tuyến tụy, gan,… Do đó, cảm giác nóng rát hoặc đau âm ỉ vùng thượng vị phụ thuộc vào vị trí cơ quan bị tổn thương. Nóng rát thượng vị có thể trở nên đau rát, sau đó lan ra các vùng khác và sau lưng.

Nóng rát thượng vị xảy ra khi nào?

Nóng rát thượng vị xảy ra tại nhiều thời điểm khác nhau như nóng rát thượng vị về đêm, khi đói, sau khi ăn, đôi khi người bệnh cũng có thể bị nóng rát thượng vị cả ngày hoặc phụ nữ mang thai.

• Nóng rát thượng vị về đêm: thường lặp đi lặp lại lúc 1 – 2 giờ sáng, nguyên nhân do sự tăng tiết dịch axit dạ dày vào thời điểm dạ dày trống, đã tiêu hóa hết thức ăn.
• Nóng rát thượng vị khi đói: khi đói, dạ dày rỗng dẫn đến hiện tượng axit dịch vị tăng lên khiến Cô Bác, Anh Chị cảm thấy nóng rát, theo thời gian dịch axit sẽ ảnh hưởng đến lớp niêm mạc gây đau thượng vị.
• Nóng rát thượng vị sau khi ăn: thường xuất hiện khi trong dạ dày đã xuất hiện những ổ viêm loét, vì vậy khi thực phẩm đi qua có thể ma sát, tác động đến những vị trí bị viêm dẫn đến tình trạng nóng, đau rát thượng vị sau ăn.

Chế độ ăn uống không hợp lý

Chế độ ăn uống không hợp lý là một trong những nguyên nhân phổ biến gây nóng rát ở vùng thượng vị.

Thường xuyên ăn những món cay nóng, thực phẩm chế biến sẵn, nhiều dầu mỡ, gia vị, ít uống nước,… có thể ảnh hưởng đến hoạt động của hệ tiêu hóa, trong đó có dạ dày dẫn đến nóng rát thượng vị và khó tiêu.

Ngoài ra, người bệnh dị ứng với một số loại thực phẩm như hải sản, đậu phộng, người không dung nạp lactose, người bị bệnh Celiac ăn phải gluten (một loại protein có trong lúa mì) có thể gây ra triệu chứng nóng rát thượng vị, táo bón, tiêu chảy, đau bụng cấp tính,….

Caffeine và cồn

Thường xuyên sử dụng các loại thức uống có chứa caffeine và cồn cũng làm tăng nguy cơ gây đau và nóng rát vùng thượng vị.

Thuốc lá và rượu bia

Hút thuốc lá hoặc sinh hoạt trong môi trường có người hút thuốc, uống rượu bia thường xuyên có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh.

Thói quen ăn uống không điều độ

Thói quen ăn uống không điều độ, không khoa học, ăn quá mức, ăn quá nhanh hoặc bỏ bữa, ăn không đúng giờ, ăn khuya là nguyên nhân gây nên tình trạng nóng rát thượng vị, ợ chua.

Loét dạ dày – tá tràng

Loét dạ dày – tá tràng xuất hiện tình trạng đau nóng rát vùng thượng vị dạ dày và đi kèm với một số triệu chứng khác như đau bụng vùng thượng vị hoặc trên rốn, cảm giác đầy hơi, chướng bụng, buồn nôn, sụt cân,…

Các tổn thương này do axit ăn mòn hoặc do nhiễm vi khuẩn Hp phát triển ở lớp niêm mạc (lớp trong cùng của dạ dày – tá tràng). Các vết loét này phát triển và ăn sâu qua niêm mạc dạ dày từ đó để lộ lớp cơ niêm (lớp dưới thành dạ dày – tá tràng) và tạo nên vết loét.

Loét dạ dày dễ dàng được chữa khỏi nhưng cũng trở nên nguy hiểm nếu không được điều trị đúng cách và có thể dẫn đến ung thư dạ dày hoặc ung thư tá tràng.

Vì thế, khi có triệu chứng hay đến một độ tuổi nhất định, Cô Bác, Anh Chị nên đi khám tổng quát hoặc thực hiện tầm soát ung thư tiêu hóa để kiểm tra toàn bộ hệ tiêu hóa, xác định các dấu hiệu, biểu hiện bất thường nhằm phát hiện các dấu hiệu ung thư giai đoạn sớm.

Xem thêm >> Triệu chứng viêm loét dạ dày

Trào ngược dạ dày – thực quản (GERD)

Tình trạng nóng rát thượng vị có thể là dấu hiệu của bệnh trào ngược dạ dày – thực quản. Trào ngược dạ dày – thực quản là do nguyên nhân cơ vòng thực quản dưới (LES) không đóng lại hoặc thắt lại đúng cách. LES thường mở ra trong một khoảng thời gian ngắn nhất định khi Cô Bác, Anh Chị nuốt.

Trào ngược axit dạ dày làm kích ứng niêm mạc thực quản gây ợ chua, ợ nóng (khó tiêu do axit). Người bệnh thường có cảm giác đau hay tức ở vùng ngực. Cơn đau bắt đầu sau xương ức (vùng thượng vị) và di chuyển lên cổ và cổ họng.

Cơ chế gây bệnh trào ngược dạ dày – thực quản dựa trên 3 yếu tố chính bao gồm: rối loạn nhu động ruột dạ dày, suy giảm chức năng của cơ thắt thực quản dưới hay tăng tiết axit dạ dày.

Hội chứng ruột kích thích

Hội chứng ruột kích thích (Irritable Bowel Syndrome – IBS) là một rối loạn thường gặp ở hệ tiêu hóa với tần suất mắc bệnh từ 5% – 20% dân số. Ngoài nóng rát thượng vị và đau bụng thì IBS còn có thể bao gồm các triệu chứng khác như: đầy bụng, khó tiệu, tiêu chảy, táo bón,…

• Cơn đau bụng ở vùng thượng vị hoặc vùng trên rốn kéo dài, lặp đi lặp lại nhiều lần trong vài ngày, vài tuần hoặc vài tháng. Các cơn đau này thường xuất hiện trong lúc đang ngủ hoặc khi vừa thức giấc.
• Ợ nóng hay ợ chua.
• Thường xuyên đầy hơi, ợ hơi, chướng bụng, khó tiêu.
• Buồn nôn, nôn ói, chán ăn.

Khàn giọng, khô họng.

Khó nuốt, thức ăn bị tắc nghẽn ở cổ họng hoặc ngực.

Đau ngực nhưng không liên quan đến vấn đề đau tim.

Hôi miệng, miệng tiết ra nhiều nước bọt, mòn men răng.

• Xuất huyết dạ dày khiến máu lẫn trong phân hoặc phân có màu đen.
• Đau ngực, tức ngực, tim đập mạnh.
• Đau vùng thượng vị lan ra phía sau lưng hoặc lan lên vai và xuống cánh tay.

• Các triệu chứng của Cô Bác bắt đầu từ khi nào? Chúng liên tục hay không thường xuyên?
• Cô Bác có cảm thấy khó chịu hoặc bệnh lý tiến triển nặng khi sử dụng các loại thực phẩm hoặc đồ uống nào không?
• Cô Bác có gặp phải bất kỳ triệu chứng nào khác không như đau vùng thượng vị, đau ngực?

• Cô Bác có bị trào ngược thức ăn, ợ chua, ợ hơi, ợ trớ không?
• Cô Bác, Anh Chị đã từng mắc bệnh lý tiêu hóa nào không?
• Cô Bác có đang điều trị hoặc sử dụng bất kỳ loại thuốc nào không bao gồm cả thực phẩm chức năng?

Xét nghiệm

• Xét nghiệm máu cơ bản: bao gồm phân tích tế bào máu ngoại vi, điện giải đồ và xét nghiệm chức năng gan, thận.
• Xét nghiệm kháng thể trong máu để tìm bằng chứng nhiễm khuẩn Hp: nếu kết quả dương tính có nghĩa là Cô Bác, Anh Chị đang bị nhiễm hoặc đã nhiễm trong quá khứ.
• Xét nghiệm phân: tìm kháng nguyên Hp để kiểm tra máu lẫn trong phân. Xét nghiệm này đặc hiệu hơn xét nghiệm kháng thể trong máu.
• Kiểm tra Hp trong hơi thở: là phương pháp xác định vi khuẩn Hp được nhiều nước áp dụng, có độ chính xác cao, thực hiện nhanh và không xâm lấn.
• Xét nghiệm phân tích nước tiểu: giúp xác định tình trạng máu trong nước tiểu, các dấu hiệu liên quan đến thận.
• Thử thai cho phụ nữ trong độ tuổi mang thai.

Nội soi ống tiêu hóa

• Nội soi ống tiêu hóa trên hay nội soi thực quản – dạ dày – tá tràng: giúp bác sĩ quan sát được tình trạng toàn bộ ống tiêu hóa trên, xác định chính xác vị trí tổn thương và nguyên nhân gây ra tổn thương.
• Nội soi viên nang.
• Nội soi tiêu hóa: nội soi toàn bộ ống tiêu hóa (bao gồm nội soi dạ dày, nội soi tá tràng, nội soi thực quản, và nội soi đại – trực tràng) được chỉ định đối với các trường hợp xuất hiện các triệu chứng nóng rát thượng vị kèm theo đau dữ dội, phân có màu đen, đau nóng rát vùng thượng vị lan dần xuống bụng dưới,…

Chẩn đoán hình ảnh

• Chụp X-quang cản quang: kỹ thuật sử dụng chất tương phản bari để phủ lên niêm mạc dạ dày – thực quản, giúp phát hiện các vết loét thực quản và hẹp thực quản. Tuy nhiên, chụp X-quang cản quang không hiệu quả để phát hiện bệnh trào ngược dạ dày – thực quản ở mức độ nhẹ và vừa.
• Chụp X-quang: trong một số trường hợp, bác sĩ sẽ áp dụng phương pháp chụp X-quang để quan sát hình ảnh toàn bộ thực quản, dạ dày và tá tràng. Phương pháp này hạn chế về khả năng chẩn đoán bệnh trào ngược dạ dày – thực quản nhưng giúp loại trừ các tình trạng bệnh lý khác như viêm, loét dạ dày – tá tràng.

Trong một vài trường hợp, bác sĩ chỉ định các xét nghiệm bổ sung như siêu âm bụng, chụp CT, MRI vùng bụng và ngực hoặc đánh giá khả năng làm rỗng dạ dày. Phương pháp này giúp xác định vị trí, mức độ xâm lấn và kích thước của vết viêm loét chính xác.

Đánh giá chức năng

Bác sĩ sẽ chỉ định Cô Bác, Anh Chị thực hiện các xét nghiệm đánh giá chức năng như kiểm tra độ pH hoặc đo áp lực thực quản. Mục đích để bác sĩ xác định có bị trào ngược dạ dày – thực quản hay không, đồng thời loại trừ các bệnh lý liên quan khác.

• Kiểm tra độ pH: Nếu kết quả nội soi không thấy bất thường, bác sĩ có thể đo nồng độ axit bên trong thực quản bằng cách thực hiện kiểm tra pH 24 giờ kể cả khi đã điều trị bằng thuốc ức chế bơm proton. Phương pháp này sẽ đo lượng axit trong thực quản khi cơ thể ở các trạng thái khác nhau, chẳng hạn như trong khi ăn hoặc ngủ.
• Kiểm tra cơ thực quản bằng áp kế (esophageal manometry): một ống nhỏ được đưa vào thực quản và nối với một máy ghi áp suất để đo mức độ co thắt cơ của thực quản khi Cô Bác, Anh Chị nuốt.

Phương pháp giảm nóng rát thượng vị tại nhà

Đối với các triệu chứng nóng rát thượng vị ở mức độ nhẹ, không xảy ra thường xuyên, được phát hiện sớm Cô Bác, Anh Chị có thể thay đổi chế độ ăn uống và lối sống cũng có thể giảm nóng rát thượng vị.

Một số phương pháp giúp giảm tần suất xuất hiện các triệu chứng nóng rát vùng thượng vị tại nhà như:

• Bỏ hút thuốc lá.
• Tránh các thức uống có cồn, nước có gas và cà phê.
• Tránh các món ăn cay nóng, nhiều dầu mỡ và có tính axit cao.
• Tăng cường sử dụng các thực phẩm tốt cho sức khỏe như trái cây, rau xanh, sản phẩm từ sữa ít béo, các loại đậu, cá,…
• Cung cấp đủ lượng nước cần thiết cho cơ thể.
• Uống nước gừng nóng ngâm hoặc trà gừng, trà hoa cúc, trà mật ong,…
• Nâng đầu giường khoảng 15 cm (6 inch).
• Chia nhỏ các phần ăn trong mỗi bữa có thể giúp kiểm soát các triệu chứng trào ngược.
• Chườm ấm giúp thư giãn cơ thành ở thực quản, dạ dày, giảm hoạt động co thắt quá mức, lưu thông máu và giảm nhẹ triệu chứng đau nóng rát vùng thượng vị.
• Duy trì cân nặng hợp lý vì nếu thừa cân sẽ khiến các triệu chứng trào ngược dạ dày diễn ra nghiêm trọng hơn.
• Giảm căng thẳng để não bộ kiểm soát hệ tiêu hóa tốt hơn bằng cách nghe nhạc, đọc sách, tập thể thao,…

Phẫu thuật điều trị nóng rát thượng vị

Phẫu thuật chống trào ngược sẽ được chỉ định nếu các triệu chứng trào ngược dạ dày – thực quản quá nghiêm trọng, ví dụ như viêm thực quản nặng, khối thoát vị hoành lớn, xuất huyết, hẹp hoặc loét thực quản.

Phẫu thuật điều trị loét dạ dày – tá tràng sẽ được thực hiện trong một số trường hợp bệnh được phát hiện trễ, bệnh tiến triển nặng, các vết loét xuất hiện nhiều và xâm lấn sâu hơn vào các lớp tế bào. Phương pháp phẫu thuật điều trị loét dạ dày bao gồm:

• Loại bỏ toàn bộ vết loét.
• Lấy mô từ một phần khác của ruột và vá lên vị trí vết loét.
• Thắt động mạch chủ.
• Cắt dây thần kinh dạ dày để giảm sản xuất axit dạ dày.
• Phẫu thuật cắt bỏ hang vị.
• Phẫu thuật cắt bán phần, một phần hoặc toàn bộ dạ dày (từ 30 – 90% dạ dày đoạn xa).