Chỉ số HGB là gì? Cảnh báo các vấn đề làm HGB thấp trong máu

Thiếu máu là tình trạng nguy hiểm, có thể đe dọa tính mạng nếu không được điều trị kịp thời. Thống kê của Tổng điều tra Dinh dưỡng toàn quốc năm 2019 – 2020 cho thấy, tại Việt Nam, khoảng 19% người bệnh đến cơ sở y tế có dấu hiệu thiếu máu. Để phát hiện và theo dõi tình trạng này, bác sĩ thường chỉ định bệnh nhân thực hiện xét nghiệm công thức máu (CBC) để đánh giá chỉ số HGB. 

Vậy, chỉ số HGB là gì và đánh giá thành phần gì trong máu? Chỉ số HGB bất thường cảnh báo bệnh lý nào? Hãy cùng Endo Clinic tìm hiểu về chỉ số máu quan trọng này nhé!

Huyết sắc tố HGB là gì?

HGB là tên viết tắt của hemoglobin (huyết sắc tố) – là một phân tử protein trong hồng cầu, có nhân chứa sắt giúp vận chuyển oxy đi khắp cơ thể. Hemoglobin hình thành một liên kết không bền với oxy. Khi hemoglobin có chứa oxy, nó có màu đỏ tươi. Khi hemoglobin mất đi oxy, nó sẽ có màu xanh tím.

Huyết sắc tố HGB trong máu có cấu tạo bao gồm 4 nhóm heme bao quanh 1 nhóm globin, tạo nên một cấu trúc tứ diện cho phân tử hemoglobin. Các nhóm heme có cấu trúc phân tử dạng vòng được biết đến là porphyrin. Chức năng là liên kết với nguyên tố sắt có khả năng gắn với oxy, từ đó mang oxy đi đến mô và cơ quan. Một hemoglobin có thể gắn được 4 nguyên tố oxy.

Huyết sắc tố HGB sẽ bị phân giải khi hồng cầu chết. Nguyên tố sắt sẽ được protein transferrin mang về tủy xương và được tái sử dụng để tạo nên hemoglobin mới. Phần còn lại của hemoglobin sau khi phân giải sẽ hình thành nên bilirubin, được vận chuyển về túi mật và đào thải qua phân. Bilirubin là yếu tố làm cho phân có màu nâu vàng đặc trưng.^[1]

Chỉ số HGB trong xét nghiệm máu là gì?

Chỉ số HGB trong xét nghiệm máu là thông số cho biết lượng hemoglobin hay huyết sắc tố có trong 1 thể tích máu. Chỉ số HGB sẽ khác nhau tùy theo giới tính, nam giới: 13,2 – 16,6 g/gL, nữ giới: 11,6 – 15 g/dL.

Chỉ số HGB là chỉ số quan trọng trong việc chẩn đoán tình trạng thiếu máu, cùng với chỉ số HCT và chỉ số RBC. Phụ nữ khi mang thai rất dễ gặp phải tình trạng này. Vì thế, khi trong thai kỳ, bác sĩ sẽ khuyên mẹ bầu nên khám định kỳ để theo dõi sức khỏe.^[2]

Bên cạnh đó, chỉ số HGB trong máu có thể được sử dụng để theo dõi các bệnh lý tim mạch, phổi hoặc các rối loạn tăng sinh tế bào máu. Từ đó bác sĩ có thể phát hiện và đưa ra phác đồ điều trị phù hợp.

Ý nghĩa chỉ số xét nghiệm HGB trong máu là gì?

Xét nghiệm HGB trong máu là phương pháp đo lường nồng độ HGB có trong máu, đơn vị là g/dL hoặc g/L. Kết quả xét nghiệm máu HGB  hỗ trợ bác sĩ chẩn đoán các rối loạn về máu và một số bệnh lý khác, trong đó phổ biến nhất là tình trạng thiếu máu. Khi đó, người bệnh không có đủ lượng hemoglobin hoặc không có đủ hồng cầu khỏe mạnh.^[3]

Xét nghiệm HGB là xét nghiệm thường quy, thường được thực hiện cùng lúc trong xét nghiệm công thức máu (CBC).

Bảng chỉ số HGB:

	Nam giới	Nữ giới
HGB bình thường	13,2 – 16,6 g/dL (132 g/L – 166 g/L)	11,6 – 15 g/dL (116 – 150 g/L)
HGB thấp	Nhỏ hơn 13,2 g/dL (132 g/L)	Nhỏ hơn 11,6 g/dL (116 g/L)
HGB cao	Lớn hơn 16,6 g/dL (166 g/L)	Lớn hơn 15 g/dL (150 g/L)

Chỉ số HGB trong máu bao nhiêu là bình thường?

Chỉ số HGB bình thường là 13,2 – 16,6 g/dL (132 g/L – 166 g/L) ở nam giới, 11,6 – 15 g/dL (116 – 150 g/L) ở nữ giới. Chỉ số HGB ở trẻ em có thể khác nhau tùy theo độ tuổi và giới tính. Ngoài ra, chỉ số này cũng sẽ dao động tùy theo cơ sở thực hiện xét nghiệm.

Chỉ số HGB thấp hoặc cao hơn bình thường cảnh báo các vấn đề sức khỏe, cần được chẩn đoán và điều trị kịp thời. Đặc biệt đối với phụ nữ mang thai, chỉ số HGB thấp hoặc cao có thể ảnh hưởng đến sức khỏe thai nhi.

Một số yếu tố có thể làm chỉ số HGB thay đổi như chế độ ăn uống, tập thể dục thể thao hay thuốc điều trị đang sử dụng. Cô Chú, Anh Chị nên trao đổi với bác sĩ khi chỉ số HGB của bản thân bất thường.

Chỉ số HGB thấp trong máu là bao nhiêu?

Chỉ số HGB trong máu thấp là nhỏ hơn 13,2 g/dL (nhỏ hơn 132 g/L) đối với nam giới , nhỏ hơn 11,6 g/dL (116 g/L) đối với nữ giới. Chỉ số HGB thấp trong máu là kết quả thường gặp trong xét nghiệm máu, báo hiệu tình trạng thiếu hụt huyết sắc tố.^[5]

4 mức độ thiếu máu dựa trên chỉ số HGB là:

• Nhẹ: chỉ số HGB lớn hơn 10 g/dL (100 g/L), không cần truyền máu.
• Vừa: chỉ số HGB trong khoảng 8 – 10 g/dL (80 – 100 g/L), cân nhắc truyền máu.
• Nặng: chỉ số HGB trong khoảng 6,5 – 7,9 g/dL (65 – 79 g/L), cần truyền máu (tùy tình trạng lâm sàng).
• Nghiêm trọng: chỉ số HGB nhỏ hơn 6,5 g/dL (65 g/L), cần truyền máu cấp cứu.

Nhiều nguyên nhân khiến chỉ số HGB giảm như là xuất huyết mạn tính, thiếu sắt, thiếu dinh dưỡng (vitamin B12 hay acid folic), ung thư,… Từ kết quả xét nghiệm HGB bất thường, bác sĩ có thể tiếp tục chỉ định thực hiện nhiều cận lâm sàng khác để chẩn đoán chính xác nguyên nhân.^[4]

Chỉ số HGB tăng cao trong máu là bao nhiêu?

Chỉ số HGB trong máu cao là lớn hơn 16,6 g/dL (166 g/L) ở nam giới, còn ở nữ giới là lớn hơn 15 g/dL (150 g/L). Kết quả này báo hiệu tình trạng cơ thể đang có quá nhiều hemoglobin trong máu.

Nguyên nhân khiến HGB tăng cao có thể đến từ bệnh lý làm số lượng hồng cầu gia tăng đột biến hoặc do mất nước, khiến cho số lượng hồng cầu nhiều hơn bình thường so với cùng 1 thể tích máu.

Nguyên nhân làm chỉ số HGB giảm là gì?

HGB giảm là dấu hiệu cảnh báo cơ thể bị thiếu máu do bị mất máu, do giảm sản sinh hồng cầu hoặc do tan máu quá mức (tán huyết). Nếu không được điều trị, tình trạng này kéo dài có thể gây nguy hiểm đến tính mạng.

Người có chỉ số HGB thấp thường biểu hiện các triệu chứng như đau nhức cơ thể, đau ngực, suy nhược, tim đập nhanh và khó thở.

Các nguyên nhân làm chỉ số HGB giảm là:

• Mất máu
• Thiếu dinh dưỡng
• Bệnh bạch cầu (leukemia)
• Thiếu máu bất sản
• Bệnh tan máu bẩm sinh (thalassemia)

Mất máu

Mất máu là nguyên nhân phổ biến gây ra thiếu máu, dẫn đến chỉ số HGB ghi nhận ở mức thấp. Khi thấy chỉ số HGB giảm, bác sĩ có thể nghi ngờ người bệnh bị mất máu. Việc tìm nguyên nhân gây mất máu là cách hiệu quả giúp điều trị và khắc phục tình trạng chỉ số HGB thấp.

Một số nguyên nhân có thể khiến cơ thể bị mất máu quá mức gồm kinh nguyệt bị ra máu nhiều, xuất huyết tiêu hóa do loét dạ dày, ung thư dạ dày, ung thư đại trực tràng hoặc do lạm dụng thuốc kháng viêm, giảm đau không steroid (NSAIDs).

Thiếu dinh dưỡng

Sắt, vitamin B12 và B9 đóng vai trò quan trọng trong quá trình tạo máu của tủy xương. Khi cơ thể bị thiếu hụt các dưỡng chất này do ăn uống không đủ chất hoặc do bệnh lý làm cơ thể không thể hấp thu các chất này, lượng huyết sắc tố HGB có thể thấp trong máu.

Thiếu sắt sẽ dẫn đến bệnh thiếu máu do thiếu sắt. Thiếu hụt vitamin B9 và B12 gây ra thiếu máu ác tính (pernicious anemia) và thiếu máu nguyên hồng cầu khổng lồ (megaloblastic anemia).

Bệnh bạch cầu (leukemia)

Bệnh bạch cầu (leukemia) là một dạng ung thư tế bào tạo máu xảy ra trong tủy xương. Bệnh bạch cầu thúc đẩy cơ thể sản sinh nhanh chóng một số lượng lớn các bạch cầu bất thường. Khi số lượng bạch cầu bất thường tăng lên quá mức, nó sẽ chèn ép và gây suy giảm chức năng tạo tế bào mới của tủy xương (hồng cầu, tiểu cầu). Từ đó làm cho người mắc bệnh bạch cầu có chỉ số HGB sụt giảm.^[6]

Thiếu máu bất sản

Thiếu máu bất sản là bệnh lý hiếm gặp nhưng nghiêm trọng. Bệnh xảy ra khi có một vấn đề tác động vào tủy xương khiến cho tủy xương không thể tiếp tục tạo ra bạch cầu, hồng cầu và tiểu cầu mới. Do không thể duy trì việc sản sinh hồng cầu bình thường mới, người bệnh có thể có lượng huyết sắc tố HGB thấp trong máu, khả năng vận chuyển oxy đến cơ quan giảm, gây ảnh hưởng xấu đến sức khỏe.

Thiếu máu bất sản còn làm giảm số lượng bạch cầu và tiểu cầu, người bệnh có nguy cơ cao bị nhiễm trùng nghiêm trọng và rối loạn đông máu, có thể gây nguy hiểm đến tính mạng.^[8]

Bệnh tan máu bẩm sinh (thalassemia)

Bệnh tan máu bẩm sinh (thalassemia) có thể làm cho chỉ số HGB giảm do khiến cơ thể không tạo đủ lượng hemoglobin mà cơ thể cần. Khi đó, các tế bào hồng cầu thiếu hụt hemoglobin sẽ trở nên bất thường và nhanh chóng chết đi, làm số lượng hồng cầu trong máu sụt giảm. Hệ quả là máu không vận chuyển đủ lượng oxy cần thiết cho các cơ quan, gây ra tình trạng mệt mỏi, suy nhược và khó thở.

Bệnh tan máu bẩm sinh là một rối loạn di truyền. Người mắc bệnh có thể bị thiếu máu mức độ từ vừa cho đến nghiêm trọng. Thiếu máu nghiêm trọng có thể làm tổn thương nội tạng và tử vong.^[7]

Các nguyên nhân khác

Bên cạnh các nguyên nhân đã đề cập, một số nguyên nhân khác có thể khiến chỉ số HGB thấp như là bệnh thận mạn tính, thực hiện hóa trị ung thư hay làm phẫu thuật liên quan đến hệ tiêu hóa gần đây. Ngoài ra, một số rối loạn di truyền như thiếu máu hồng cầu hình liềm (sickle cell anemia) cũng khiến lượng huyết sắc tố thấp. Mang thai, trẻ em bước vào giai đoạn tăng trưởng nhảy vọt (growth spurt) cũng có thể có chỉ số HGB cao.

Nguyên nhân làm chỉ số HGB cao hơn bình thường là gì?

Chỉ số HGB cao hơn bình thường có thể đến từ các nguyên nhân làm giảm lượng oxy có trong máu hoặc tăng sản sinh hồng cầu. Các nguyên nhân có thể gồm bệnh lý tim mạch hoặc bệnh phổi. Ngoài ra, bệnh đa hồng cầu làm tăng sản sinh hồng cầu rất nguy hiểm nếu không được điều trị kịp thời.

Huyết sắc tố HGB tăng thường có các triệu chứng như chóng mặt, đau đầu, vã mồ hôi, mệt mỏi, dễ bị bầm tím, sưng khớp. Chỉ số HGB tăng kéo dài có thể dẫn đến nhiều biến chứng nguy hiểm như suy tim, đột quỵ và huyết khối.^{[9] [10]}

Các nguyên nhân làm chỉ số HGB cao hơn bình thường là:

• Bệnh tim bẩm sinh
• Bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD)
• Xơ phổi
• Ung thư gan
• Bệnh đa hồng cầu

Bệnh tim bẩm sinh

Bệnh tim bẩm sinh là một trong những nguyên nhân gây tăng chỉ số HGB trong máu. Bệnh tim bẩm sinh là tình trạng tim có nhiều khiếm khuyết ở buồng tim, van tim, khiến tim không hoạt động hiệu quả để cung cấp đủ oxy cho cơ thể. Khi thiếu oxy, cơ thể sẽ kích thích sản sinh nhiều hồng cầu để đáp ứng nhu cầu cung cấp oxy cho các mô và cơ quan, dẫn đến làm chỉ số HGB cao hơn bình thường.^[11]

Bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD)

Bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính (COPD) đặc trưng bởi tình trạng viêm phổi mạn tính, gây hẹp đường thở khiến luồng không khí đi qua phổi bị hạn chế, gây giảm nồng độ oxy trong máu. Để đáp ứng nhu cầu cung cấp oxy cho cơ thể, cơ chế sẽ kích thích tăng sản xuất hồng cầu. Từ đó làm cho lượng huyết sắc tố gia tăng.

Xơ phổi

Xơ phổi (pulmonary fibrosis) là nhóm các bệnh phổi tác động xấu đến hệ hô hấp, làm xơ hóa và dày mô ở phổi. Bệnh làm tổn thương đến các mô liên kết trong phổi và phế nang, khiến phổi dần trở nên xơ cứng và không thể co giãn để hô hấp như bình thường. Điều này khiến người bệnh dễ dàng bị khó thở, ngay cả trong các sinh hoạt đơn giản thường ngày.

Xơ phổi có thể khiến chỉ số HGB gia tăng là do nó cản trở quá trình hấp thụ oxy của phổi, khiến lượng oxy trong máu sụt giảm, từ đó cơ thể kích thích sản sinh ra hồng cầu. Số lượng hồng cầu tăng kéo theo lượng huyết sắc tố cũng tăng.^[13]

Ung thư gan

Ung thư gan cũng có thể khiến chỉ số HGB tăng cao trong máu. Đây là tình trạng các tế bào ung thư phát triển tại gan, làm ảnh hưởng xấu đến chức năng của gan. Một trong các biến chứng của ung thư gan là tình trạng tăng hồng cầu (erythrocytosis) do sự gia tăng sản xuất hormone erythropoietin – hormone kích thích tăng sinh hồng cầu – từ khối u.^[14]

Bệnh đa hồng cầu

Bệnh đa hồng cầu là một rối loạn tủy xương hiếm gặp, trong đó quá trình sản xuất tế bào hồng cầu được kích thích quá mức, dẫn đến tăng đột biến số lượng hồng cầu trong máu, kéo theo huyết sắc tố hemoglobin tăng cao. Khi số lượng hồng cầu có quá nhiều khiến người bệnh có nguy cơ bị huyết khối làm tắc nghẽn mạch máu, dẫn đến nhiều biến chứng như đột quỵ hoặc suy tim.

Bệnh này thường đi kèm với tăng số lượng tế bào bạch cầu và tiểu cầu. Vì thế người bệnh có thể mắc các bệnh lý liên quan đến hiện tượng tăng số lượng 2 dòng tế bào này.^[12]

Các nguyên nhân khác

Một số nguyên nhân khác có thể khiến chỉ số HGB cao bao gồm mất nước, tiếp xúc với carbon monoxide, sử dụng các loại thuốc như steroid đồng hóa hoặc nhân tố thúc đẩy sản sinh erythropoietin, sống tại vùng có địa hình cao hoặc hút thuốc lá thường xuyên.

Cách đọc kết quả xét nghiệm máu HGB là gì?

Kết quả xét nghiệm máu HGB cho biết lượng hemoglobin có trong máu. Chỉ số HGB cao hoặc thấp đều cảnh báo các vấn đề nguy hiểm. Dựa vào đó, bác sĩ có thể đánh giá, theo dõi và đưa ra hướng điều trị phù hợp với bệnh trạng của người bệnh. Vì thế, khi thấy chỉ số HGB của bản thân bất thường, hãy đến gặp và trao đổi với bác sĩ để được tư vấn chính xác.

Xét nghiệm HGB là một phần trong xét nghiệm công thức máu (CBC). Vì thế, bên cạnh chỉ số HGB, người bệnh còn nhận được kết quả nhiều chỉ số máu khác như chỉ số WBC, Chỉ số EOS, chỉ số MCHC, bạch cầu MONO, chỉ số MPV,… Sau đây là cách đọc kết quả xét nghiệm máu HGB trong phiếu xét nghiệm.

Cách đọc chỉ số HGB trong xét nghiệm máu là:

• Tên chỉ số: HGB.
• Kết quả chỉ số: giá trị của chỉ số HGB được trình bày tại đây.
• Khoảng tham chiếu: giá trị bình thường của chỉ số HGB để đối chiếu kết quả.
• Đơn vị: g/dL hoặc g/L tùy vào cơ sở y tế.

Cần chuẩn bị gì trước khi thực hiện xét nghiệm HGB?

Xét nghiệm công thức máu (CBC) là xét nghiệm thường quy, thường sử dụng để kiểm tra tình trạng sức khỏe thông qua các chỉ số về máu, trong đó có chỉ số HGB, HCT, MCV, BASO, RDW, MCH,… Xét nghiệm này hầu như không yêu cầu Cô Chú, Anh Chị phải chuẩn bị gì đặc biệt. Tuy nhiên, để kết quả được chính xác, Cô Chú, Anh Chị nên lưu ý một số điều sau.

Một số lưu ý trước khi đi xét nghiệm công thức máu:

• Không cần nhịn ăn trước khi xét nghiệm: Cô Chú, Anh Chị không cần thay đổi chế độ ăn uống để làm xét nghiệm
• Trao đổi về toa thuốc đang sử dụng: Một số loại thuốc có thể ảnh hưởng đến kết quả xét nghiệm. Hãy chủ động trao đổi với bác sĩ để có hướng dẫn sử dụng thuốc thích hợp.
• Mặc đồ thoải mái: Điều này giúp quá trình lấy mẫu máu được dễ dàng hơn.
• Liên hệ trước với cơ sở y tế: Điều này giúp chủ động sắp xếp làm xét nghiệm, tránh mất nhiều thời gian.

Câu hỏi thường gặp

Tài liệu tham khảo

1. “Hemoglobin.” Encyclopædia Britannica, Encyclopædia Britannica, inc., 15 Aug. 2023,
www.britannica.com/science/hemoglobin. 

2. “Hemoglobin Test.” Mayo Clinic, Mayo Foundation for Medical Education and Research, 11 Feb. 2022,
www.mayoclinic.org/tests-procedures/hemoglobin-test/about/pac-20385075. 

3. professional, Cleveland Clinic medical. “Hemoglobin Test: What It Is, Procedure & Results.” Cleveland Clinic,
my.clevelandclinic.org/health/diagnostics/17790-hemoglobin-test. Accessed 19 Sept. 2023. 

4. Chronic Anemia – StatPearls – NCBI Bookshelf,
www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK534803/. Accessed 19 Sept. 2023. 

5. “Low Hemoglobin Count.” Mayo Clinic, Mayo Foundation for Medical Education and Research, 24 May 2022,
www.mayoclinic.org/symptoms/low-hemoglobin/basics/definition/sym-20050760. 

6. Giorgi, Anna. “Leukemia: Symptoms, Stages, Treatment, and Prognosis.” Verywell Health,
www.verywellhealth.com/leukemia-7255544. Accessed 19 Sept. 2023. 

7. “What Is Thalassemia?” Centers for Disease Control and Prevention, Centers for Disease Control and Prevention, 24 Apr. 2023,
www.cdc.gov/ncbddd/thalassemia/facts.html.

8. professional, Cleveland Clinic medical. “Aplastic Anemia.” Cleveland Clinic,
my.clevelandclinic.org/health/diseases/16747-aplastic-anemia. Accessed 19 Sept. 2023.

9. professional, Cleveland Clinic medical. “High Hemoglobin Count: Causes, Testing & Treatment.” Cleveland Clinic,
my.clevelandclinic.org/health/diseases/17789-high-hemoglobin-count. Accessed 19 Sept. 2023.

10. Heidi Moawad, MD. “A High Hemoglobin Level Is a Sign of Illness.” Verywell Health, Verywell Health, 28 Mar. 2023,
www.verywellhealth.com/high-hemoglobin-5211560.

11. Story, Colleen M. “Congenital Heart Disease: Types, Symptoms, Causes, and Treatment.” Healthline, Healthline Media, 19 Dec. 2017,
www.healthline.com/health/congenital-heart-disease.

12. “Polycythemia Vera.” Mayo Clinic, Mayo Foundation for Medical Education and Research,
www.mayoclinic.org/diseases-conditions/polycythemia-vera/symptoms-causes/syc-20355850. Accessed 19 Sept. 2023.

13. professional, Cleveland Clinic medical. “Pulmonary Fibrosis: What Is It, Causes, Symptoms, Testing & Treatment.” Cleveland Clinic,
my.clevelandclinic.org/health/diseases/10959-pulmonary-fibrosis. Accessed 19 Sept. 2023.

14. “Paraneoplastic Phenomena in Patients with Hepatocellular Carcinoma.” Journal of Liver Research, Disorders & Therapy, MedCrave Publishing, 28 Jan. 2016,
medcraveonline.com/JLRDT/paraneoplastic-phenomena-in-patients-with-hepatocellular-carcinoma.html.

15. Caceres, Vanessa. “Low Hemoglobin Levels: Causes, Symptoms, and Treatment.” Verywell Health, Verywell Health, 18 Aug. 2023,
www.verywellhealth.com/low-hemoglobin-5217077.